Wziąć Bawołu za rogi

Bainian, bainian (拜年), Gongxi facai (恭喜发财), Xinnian kuaile (新年快乐). Takie zwroty i pozdrowienia można usłyszeć na każdym kroku. Zarówno w Chinach jak i tam gdzie dotarła i mieszka społeczność Chińska. Wszystkie oznaczają jedno – Szczęśliwego Nowego Roku!!!

Chiński Nowy Rok

To najważniejsze święto w kalendarzu chińskim. Jest to też najbardziej rodzinne ze świąt, odpowiednik naszego Bożego Narodzenia. W tym czasie zbierają się razem wszyscy członkowie rodziny, podróżując czasem na drugi koniec świata by wspólnie spędzić ten czas.

Ponieważ Chiński Nowy Rok związany jest z kalendarzem księżycowym, podobnie jak większość świąt w Chinach, jest świętem ruchomym względem naszego, „zachodniego” kalendarza. W tym roku (2021) przypada on 12 lutego, a zwierzęciem, które opiekować się będzie Nowym Rokiem jest Bawół.

Kalendarz Chiński

Związany jest ze znakami zodiaku, które odpowiadają poszczególnym latom (nie jak u nas miesiącom). Podobnie jak u nas, jest 12 znaków zodiaku, ale odpowiadają 12 zwierzętom. Występują one w powiązaniu z tzw. 5-cioma elementami (związek z feng shui), czyli ogniem, wodą, ziemią, drzewem i metalem. Zatem cały cykl zamyka się w 60 latach (każdy znak zodiaku z każdym elementem).

Czy wiecie, że każdy Chińczyk w specjalny sposób obchodzi swoje 60-te urodziny? Zamykają one bowiem ten duży cykl.

Jeśli byśmy chcieli sprawdzić jakie zwierzę odpowiada naszej dacie urodzenia pamiętajmy, by zwrócić uwagę w jaki dzień przypadł w danym roku dzień Nowego Roku. Muszą to zrobić osoby urodzone na przełomie stycznia i lutego (ponieważ jest to święto ruchome, dzień ten może wypaść między 21.01 a 19.02). Może się okazać, że mając datę urodzenia pod koniec stycznia, możemy (tak jak w bieżącym roku) należeć do znaku z roku poprzedniego.

Wiele osób pyta jaki znak jest najlepszy. Otóż każdy znak/zwierzę ma swoje dobre i złe strony. Chińczycy uważają jednak, że najlepszy jest smok. Wtedy też rodzi się najwięcej dzieci, zwłaszcza synów. Każdy chce by jego syn urodził się w roku smoka.

Pierwszy dzień nowego roku jest także, w kalendarzu chińskim, pierwszym dniem wiosny. Dlatego święto to nazywa się także Świętem Wiosny (taka nazwa propagowana była przez władze komunistyczne Chin).

Chińczycy mają wtedy kilka dni wolnego (najwięcej spośród wszystkich świąt w roku) – 7 dni w bieżącym, 2021 roku (od 11.02 – 17.02).

Przygotowania do Nowego Roku

Przygotowania do Nowego Roku zaczynają się już ponad miesiąc wcześniej. Rozpoczyna je święto Laba, przypadające 8 dnia 12 miesiąca księżycowego. Wtedy to, m.in. przygotowuje się czosnek Laba, wykorzystywany podczas święta Nowego Roku.

Kolejnym ważnym dniem w przygotowaniach jest święto Boga Kuchni, zwane też Małym Nowym Rokiem. Obchodzi się je na tydzień przed wigilią Nowego Roku.

Po tym dniu prace ruszają pełną parą. Zaczyna się ogólne sprzątanie, dekorowanie mieszkania, zakupy nowych ubrań i jedzenia oraz przygotowywanie dań.

Obchody Święta

Przed dniem Nowego Roku należy przyozdobić okna i drzwi symbolami oznaczającymi szczęście, powodzenie i bogactwo, mające nadejść w Nowym Roku. Wiesza się także nowy wizerunek Boga Kuchni, który, po pobycie w Niebiosach, wraca w Nowym Roku na swoje miejsce w kuchni.

Obchody różnią się nieznacznie w zależności od rejonu Chin, czy państwa, jednak większość tradycji jest taka sama. Postęp cywilizacyjny i rozwój kraju oraz technologii spowodował, że obecnie tradycję wypiera nowoczesność. Ale o tym za chwilę.

Świętować zaczyna się w

Wigilię Nowego Roku 

Rodzina zbiera się razem. Wszyscy elegancko ubrani w nowe ubrania. Głowa rodziny składa ofiary przodkom oraz różnym bogom zamieszkującym domostwo. Odpala się fajerwerki. Ich hałas oraz czerwony kolor ozdób powieszonych na drzwiach i oknach ma zapobiec zarówno przedostaniu się do domu zła mijającego roku, jak również zatrzymanie szczęścia i powodzenia, które nadchodzi na nowy rok. Oddaje się cześć Bogu Zdrowia, Bogactwa i tym wszystkim, których wsparcie chce zapewnić sobie rodzina. Przed domowym ołtarzykiem, bije się pokłony, zapala kadzidełka i składa ofiary z jedzenia i picia.

Oczywiście tak to się odbywało kiedyś. Obecnie w niewielu domach są takie ołtarzyki, a większość młodych nie kultywuje dawnych tradycji. Święto nadal jest jednak czasem spotkania rodziny, odwiedzin krewnych i przyjaciół oraz wspólnych posiłków. Niemniej, wiele dawnych zwyczajów powoli odchodzi w zapomnienie.

• 

• 

Następnie cała rodzina zasiada przy stole na wspólny posiłek. Podobnie jak u nas, pozostawia się jedno nakrycie wolne, dla członka rodziny, który nie mógł dojechać.

Kiedyś cała rodzina czekała do północy, by razem zjeść pierwszy posiłek w Nowym Roku. W tym czasie rozmawiało się ze sobą, opowiadało różne historie, śpiewało, żartowało, a czasami grało w gry. Obecnie czasy się zmieniły. Obecnie czas ten spędza się przed telewizorem czy radiem, oglądając specjalnie na ten dzień przygotowane programy. W ręku ściska się telefon, przez który kontaktuje się ze znajomymi i całym światem. W niektórych rodzinach zwyczaj ten zanikł zupełnie, a pierwszym posiłkiem w Nowym Roku jest śniadanie.

Co się je podczas Święta Nowego Roku?

Podobnie jak podczas innych świąt, także w tym dniu spożywa się specjalne potrawy. Wiele dań różni się w zależności od rejonu Chin. Niektóre z nich mają symboliczne znaczenie i powinny zawsze pojawić się na stole. W tym dniu nie może zabraknąć ryb, które symbolizują bogactwo i dobrobyt. Wiele dań nie ma specjalnego związku z tym świętem. Chodzi o to by posiłek był obfity, a ilość i rodzaj potraw zależy od lokalnej tradycji, czy upodobań danej rodziny. Na przykład, w rodzinie mojej żony, choć nie jest to typowa potrawa noworoczna, je się m.in. żeberka wieprzowe w sosie słodko-kwaśnym.

W Południowych Chinach (jako granicę między Południem, a Północą kraju przyjmuje się zwyczajowo rzekę Jangcy) wybór dań na posiłek noworoczny zależy od regionu, tradycji danej rodziny czy mniejszości etnicznej oraz jej zamożności.

Na Północy Chin dominują potrawy z mąki pszennej. Najważniejszym daniem podczas Nowego Roku, tym czego nie może zabraknąć, są….

Pierogi (饺子 – jiaozi)

Nie mogą się bez nich obejść żadne obchody Nowego Roku. Przygotowywane są tradycyjnie w domu, na dzień (czasami wcześniej, gdy rodzina jest duża) przed Nowym Rokiem. W ich lepieniu bierze zwykle udział większość rodziny.

Pierogi różnią się trochę od tych, które znamy z własnego podwórka. Przede wszystkim są mniejsze. Poza tym, jak mawia moja żona, są stojące, podczas gdy nasze są leżące. Rzeczywiście, te w wersji chińskiej, prężą dumnie swoje grzebienie (krawędź zlepienia).

• 

• 

Bardzo ważny jest farsz.

W wigilię Nowego Roku spożywa się pierogi z farszem mięsnym. Te tradycyjne, 三鲜 饺子 (sanxian jiaozi) – nazywają się trzyskładnikowe, bo muszą zawierać trzy składniki. Są to: wieprzowina, krewetki oraz jiucai (jest to rodzaj szczypiorku, jednakże różniący się od naszego). Niektórzy dokładają też inne składniki jak: grzyby czy posiekane jaja. Sos, w którym się je macza przed zjedzeniem, zawiera ocet oraz czosnek Laba.

• 

• 

Z kolei, podczas pierwszego posiłku w Nowym Roku (kiedyś po północy, teraz często rano) je się pierogi z farszem wegetariańskim (素饺子 su jaiozi). Składnikami są różne świeże warzywa, a ich ilość i dobór zależą od miasta czy regionu.

• 

• 

Symbolika pierogów

Pierogi symbolizują bogactwo i powodzenie. Ta symbolika bierze się z podobieństwa kształtu (w pewnym uproszczeniu oczywiście) do sztabek (元宝-yuanbao) złota czy srebra, które kiedyś były odpowiednikami wyższych nominałów lokalnej waluty. Często można zobaczyć jak trzymają je w ręku, prezentowane na statuetkach, postacie Buddy czy innych bóstw.

Jedzenie pierogów to jak gromadzenie bogactwa.

A jak wyglądały inne nominały?

Na pewno widzieliście charakterystyczne okrągłe monety z metalu (zwykle brązu, mosiądzu czy żelaza) z dziurą w środku. To były właśnie najmniejsze nominały pieniędzy. Otwór służył do nawlekania na sznurek, aby łatwiej je było nosić i nie zgubić (coś na kształt pierwszego portfela czy raczej portmonetki).

Inne dania Święta Wiosny

Podczas obchodów Nowego Roku nie może zabraknąć też tradycyjnych słodyczy.

年糕 – niangao, czyli ciastka noworoczne

Występują w dwóch wersjach.

Te na Południu Chin robi się z mąki uzyskanej z kleistej odmiany ryżu. Miesza się ją z wodą, a następnie gotuje i sprasowuje. Ciastka mogą mieć różny kształt. Czasem przypominają tort z galaretki, czy gęstego budyniu. Formuje się je także w ciasteczka o różnym wyglądzie. Są też wersje podobne do naszych mini pączków, ale bardziej kleiste w środku.

Na Północy można je robić zarówno z mąki ryżowej (ale normalnej, nie kleistej, odmiany ryżu) albo z mąki pszennej. Zwykle przybierają formę ozdobnych ciasteczek (przypominających zwierzęta czy kwiaty), trochę podobnych do tych, nam znanych.

汤圆 tangyuan – kleiste ciasteczka z mąki ryżowej

Podczas całego święta jedzone są tylko na Południu Chin. Na Północy kraju także są znane, ale spożywa się je tylko na zakończenie Święta Wiosny (czyli 15-ego dnia 1-ego miesiąca księżycowego). Ciasteczka nadziewane są słodkim farszem z sezamu, orzechów, a ostatnio też czekolady. Mają okrągły kształt i przypominają małe glutki, albo gałki oczne (wiem, trochę drastyczne porównanie). W symbolice oznaczają ponowne zjednoczenie rodziny.

Innym daniem, tylko na Południu kraju i w Syczuanie jest

火锅 huoguo czyli gorący kociołek

Na palniku ustawionym pośrodku stołu stoją dwa naczynia. W jednym gotuje się wywar ostry, a w drugim łagodny. Do jednego z nich (albo obu) wrzuca się różne świeże składniki, które po chwili gotowania są gotowe do spożycia. Zwykle z samodzielnie skomponowanym sosem.

Hongbao (红包) – Czerwone Koperty

Bainian, bainian (拜年), czyli Szczęśliwego Nowego Roku. Są to zwyczajowe życzenia noworoczne, dobrego zdrowia i długiego życia. Składane one są rankiem, pierwszego dnia Nowego Roku, starszym. Powinno się mieć przy tym złożone przed sobą ręce, trzymane na wysokości piersi lub głowy.

W odpowiedzi, starsi dają młodszym, przygotowane wcześniej, hongbao, czyli czerwone koperty z tzw. noworocznymi pieniędzmi. Zwykle są to niewielkie, symboliczne sumy, choć to zależy od zamożności osoby dającej. Małe dzieci dostają mniejsze sumy, natomiast starsi, większe. Czasami kwota ma symboliczne znaczenie (zwykle przez jego podobieństwo do wymowy cyfry). Np. 666 oznacza słodkiego życia (choć u „nas” to liczba diabelska), 888 – bogactwo. W mniej zamożnych rodzinach może to być 8, czy 18, a w bogatych 1666, czy 1888.

Często kwoty te daje się w nowych, nieużywanych, banknotach (nigdy monetach).

• 

• 

Obecnie, idąc z duchem czasu, wiele osób przekazuje te pieniądze za pomocą komunikatora wechat (jest nawet specjalny wzór wiadomości przedstawiający czerwoną kopertę, którą należy otworzyć, by suma została przelana na konto).

Kiedyś dawano takie koperty tylko podczas Nowego Roku. Starsi dawali je młodszym, zwykle dzieciom (ale także niezamężnej młodzieży). Obecnie starsi, głównie rodzice, dają je dzieciom (także dorosłym i zamężnym).

Nie ma natomiast zwyczaju by młodsi dawali je starszym.

Zwyczaj dawania hongbao rozszerzył się obecnie także na inne święta i okazje, np. otwarcia sklepów czy biznesów, urodziny, pójście do szkoły, narodziny dziecka, śluby itp.

Inne zwyczaje i aktywności

W pierwsze dni Nowego Roku wiele osób spędza na wizytach w świątyniach, spotkaniach z przyjaciółmi oraz wspólnych spacerach. Wiele grup artystycznych prezentuje w parkach, ale także na terenie świątyń. Tańce smoka, lwów czy inne pokazy akrobatyczne mają długą tradycję i zawsze przyciągają tłumy widzów. Obecnie, wielu rodziców zabiera dzieci do zoo, parków rozrywki czy kin. Popularne stały się wycieczki, także zagraniczne. W końcu jest to jedyne święto które daje tyle wolnych dni. Tych, których na to stać, a liczba ich szybko rośnie, korzystają z okazji, wyjeżdżając na wycieczki.

Utrudnienia w turystyce

Czas Nowego Roku oraz tydzień, dwa przed i po tym święcie, nie jest dobrym okresem na podróżowanie w tamte rejony. Mimo, że można zobaczyć jak Chińczycy je obchodzą oraz wiele ciekawych zwyczajów, spotka nas także wiele utrudnień oraz tłumy Chińczyków. W Chinach, czy Wietnamie, wiele biur, fabryk czy nawet sklepów, pozostaje zamkniętych przynajmniej przez kilka pierwszych dni Nowego Roku.  Wiele lokalnych miejsc (np. targów), a także urzędy czy banki, jest wtedy nieczynnych. Podróżując w tym okresie musimy być przygotowani na ogromne kolejki turystów do kas w atrakcjach turystycznych, trudności ze znalezieniem noclegu oraz zakupu biletów na środki transportu oraz niewiarygodny ścisk ludzi.

Ponieważ jest to święto związane z kulturą i tradycją chińską, jest hucznie obchodzone także w tych krajach, gdzie jest ona silnie zakorzeniona w lokalnej społeczności. Dotyczy to m.in. takich krajów jak Wietnam, Singapur, Tajwan, Korea czy Malezja. Dlatego utrudnienia w podróży mogą dotyczyć także tych krajów. Kilka razy zdarzyło mi się przebywać w tym okresie w tamtym rejonie. Pamiętam tłumy Chińczyków i Wietnamczyków w samolotach, dworcach oraz atrakcjach turystycznych.

Kolejne dni obchodów Nowego Roku

Pierwsze dni Nowego Roku obchodzi się w szczególny sposób. Kolejne 15 dni poświęcone jest innemu zwyczajowi lub bóstwu. Zwykle nadal kultywuje się część z nich. W tym czasie odwiedza się m.in. członków rodziny i przyjaciół. Kolejność związana jest ze starszeństwem. Pierwszego dnia odwiedza się rodziców męża. W kolejnym dniu rodziców żony. Następnie dalsza rodzina oraz przyjaciele. Po przyjściu najpierw kłaniamy się trzykrotnie przed posągiem na ołtarzyku domowym (jeśli jest), a następnie składamy życzenia domownikom. Przy takich wizytach zawsze ofiarowywane są Hongbao, które oznaczają błogosławieństwo, powodzenie i dobrobyt w Nowym Roku.

Obecnie większość takich spotkań odbywa się on-line (nie tylko z powodu koronawirusa i obecnej sytuacji), przy pomocy komunikatorów (wechat), telefonów i internetu. Jest to popularne zwłaszcza wśród młodych, choć osoby starsze też ulegają takiej pokusie.

Dni 8-10 poświęcone są Nefrytowemu Cesarzowi (najwyższemu władcy Niebios), który 9 dnia obchodzi swoje urodziny (Tak! – bogowie też obchodzą urodziny). Zwyczaje związane z tym wydarzeniem kultywuje się głównie w południowych Chinach i na Tajwanie.

Obchody Nowego Roku Chińskiego kończą się Świętem Lampionów, które przypada na piętnasty dzień pierwszego miesiąca księżycowego, ale to już inna historia…

• 

•